Phân Xanh Là Gì? Bổ Sung Hữu Cơ, Cải Đất, Nuôi Cây Khỏe Mạnh

Trong bối cảnh nền nông nghiệp hiện đại đang đối mặt với không ít thách thức liên quan đến sức khỏe của đất đai và mục tiêu phát triển bền vững, phân xanh đã và đang nổi lên như một giải pháp canh tác tự nhiên, hết sức thân thiện với môi trường. Bài viết này của DigiDrone sẽ giúp bạn hiểu rõ phân xanh là gì và cách ứng dụng loại phân này một cách hiệu quả nhất, nhằm tối ưu hóa năng suất và bảo vệ tài nguyên đất.

1. Phân xanh là gì và vai trò quan trọng

Phân xanh là gì và vai trò quan trọng

1.1. Khái niệm về phân xanh

Phân xanh là thuật ngữ dùng để chỉ các loại vật liệu hữu cơ có nguồn gốc từ thực vật, được người nông dân chủ động trồng hoặc thu hoạch rồi vùi trực tiếp vào đất khi cây còn tươi hoặc chỉ mới qua giai đoạn ủ sơ bộ. Mục đích chính của việc sử dụng phân xanh là nhằm tăng cường hàm lượng chất hữu cơ và bổ sung các chất dinh dưỡng thiết yếu cho đất, từ đó cải thiện độ phì nhiêu một cách tự nhiên. Đây là một dạng phân bón hữu cơ đặc biệt, khác biệt hoàn toàn so với các loại phân bón hóa học vốn tập trung vào việc cung cấp nhanh một vài dưỡng chất cụ thể. Việc hiểu đúng phân xanh là gì sẽ giúp chúng ta áp dụng hiệu quả hơn trong canh tác.

1.2. Vai trò cốt lõi của phân xanh trong nông nghiệp bền vững

Phân xanh đóng một vai trò không thể thiếu trong hành trình hướng tới một nền nông nghiệp bền vững.

• Cải thiện sức khỏe và độ phì nhiêu của đất: Phân xanh khi phân hủy sẽ cung cấp một lượng lớn mùn, giúp đất trở nên tơi xốp, cải thiện cấu trúc đất, tăng khả năng giữ ẩm và thoát nước. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, việc sử dụng phân xanh thường xuyên giúp tăng hàm lượng carbon hữu cơ trong đất, một yếu tố then chốt quyết định độ phì nhiêu của đất..
• Giảm sự phụ thuộc vào phân bón hóa học: Bằng cách cung cấp nguồn dinh dưỡng tự nhiên và cải thiện khả năng hấp thụ dinh dưỡng của cây trồng, phân xanh giúp giảm đáng kể lượng phân bón hóa học cần sử dụng. Điều này không chỉ giúp tiết kiệm chi phí mà còn hạn chế các tác động tiêu cực của phân hóa học đến môi trường.
• Góp phần bảo vệ môi trường: Việc giảm sử dụng phân bón hóa học nhờ phân xanh giúp giảm thiểu nguy cơ ô nhiễm nguồn nước ngầm do dư lượng nitrat và phosphat. Đồng thời, phân xanh còn góp phần vào việc cô lập carbon trong đất, giảm phát thải khí nhà kính.

2. Những lợi ích vượt trội khi sử dụng phân xanh

Những lợi ích vượt trội khi sử dụng phân xanh

Sử dụng phân xanh mang lại nhiều lợi ích to lớn cho cả đất đai và cây trồng, góp phần xây dựng một hệ thống canh tác khỏe mạnh và bền vững.

2.1. Cải thiện cấu trúc và đặc tính vật lý của đất

• Tăng độ tơi xốp, giúp đất thoáng khí hơn: Quá trình phân hủy của phân xanh tạo ra mùn, giúp kết dính các hạt đất nhỏ thành những kết cấu lớn hơn, tạo ra nhiều khe hở trong đất. Điều này làm cho đất trở nên tơi xốp và thoáng khí, tạo điều kiện thuận lợi cho rễ cây phát triển và hô hấp. 
• Tăng khả năng giữ nước và giữ phân: Chất hữu cơ từ phân xanh hoạt động như một miếng bọt biển, giúp đất giữ được nhiều nước hơn, đặc biệt quan trọng trong mùa khô hoặc trên các loại đất cát. Đồng thời, nó cũng giúp giữ lại các chất dinh dưỡng, tránh bị rửa trôi.
• Giảm xói mòn và rửa trôi dinh dưỡng: Lớp phủ thực vật của cây phân xanh và cấu trúc đất được cải thiện giúp bảo vệ bề mặt đất khỏi tác động của mưa và gió, từ đó giảm thiểu xói mòn.
• Hạn chế đóng váng bề mặt đất: Đất giàu hữu cơ từ phân xanh ít bị đóng váng bề mặt sau mưa, giúp nước thấm tốt hơn và hạt giống dễ nảy mầm.

2.2. Bổ sung dinh dưỡng và tăng độ phì nhiêu

• Cung cấp nguồn chất hữu cơ dồi dào cho đất: Phân xanh là nguồn cung cấp chất hữu cơ tự nhiên và phong phú, làm tăng hàm lượng mùn trong đất, yếu tố quyết định đến độ phì nhiêu màu mỡ.
• Tăng lượng đạm thông qua cố định đạm (đối với cây họ đậu): Các loại cây phân xanh thuộc họ đậu như muồng, điền thanh, lạc dại có khả năng cộng sinh với vi khuẩn nốt sần ở rễ để cố định nitơ từ không khí, chuyển hóa thành dạng đạm mà cây trồng có thể hấp thụ. Nghiên cứu cho thấy, một số cây họ đậu có thể cố định từ vài chục đến hàng trăm kg N/ha mỗi vụ.
• Huy động lân khó tiêu và kali từ tầng đất sâu: Hệ rễ của nhiều loại cây phân xanh có khả năng đâm sâu, hấp thụ các chất dinh dưỡng như lân và kali từ các tầng đất sâu mà cây trồng chính khó tiếp cận. Khi cây phân xanh bị vùi lấp và phân hủy, các dưỡng chất này sẽ được giải phóng ở tầng đất mặt, sẵn sàng cho cây trồng vụ sau.
• Cung cấp đa dạng các nguyên tố dinh dưỡng cần thiết cho cây: Ngoài đạm, lân, kali, phân xanh còn cung cấp nhiều nguyên tố trung lượng và vi lượng khác như canxi, magie, lưu huỳnh, kẽm, sắt, đồng, mangan, bo, rất cần thiết cho sự sinh trưởng và phát triển toàn diện của cây trồng.

2.3. Hỗ trợ hệ sinh vật đất và kiểm soát dịch hại

• Kích thích hoạt động của vi sinh vật có lợi trong đất: Chất hữu cơ từ phân xanh là nguồn thức ăn dồi dào cho các loài vi sinh vật có ích trong đất như vi khuẩn phân giải cellulose, nấm đối kháng, giun đất. Sự phát triển mạnh mẽ của hệ sinh vật này giúp quá trình phân giải hữu cơ diễn ra nhanh hơn, đồng thời cải thiện sức khỏe tổng thể của đất.
• Hạn chế sự phát triển của vi khuẩn, nấm và sâu bệnh hại trong đất: Một số loại cây phân xanh có khả năng tiết ra các chất ức chế sự phát triển của tuyến trùng gây hại hoặc một số loại nấm bệnh trong đất. Ví dụ, cây cải dầu hay mù tạt khi được dùng làm phân xanh có thể giúp giảm thiểu một số bệnh ở rễ.
• Kiểm soát và ức chế cỏ dại: Việc trồng dày các loại cây phân xanh có khả năng sinh trưởng nhanh sẽ tạo ra một lớp phủ thực vật dày đặc, cạnh tranh ánh sáng, nước và dinh dưỡng với cỏ dại, từ đó hạn chế sự phát triển của chúng.

2.4. Các lợi ích khác

• Làm cây phủ đất, che bóng, giữ đất: Cây phân xanh giúp che phủ bề mặt đất, hạn chế sự bốc hơi nước, giữ ẩm cho đất và điều hòa nhiệt độ đất.
• Có thể dùng làm thức ăn cho gia súc hoặc thực phẩm cho con người (một số loại): Một số loại cây phân xanh như lạc dại, cỏ voi có thể dùng làm thức ăn cho gia súc. Một số loại đậu non có thể được sử dụng làm thực phẩm.

3. Các loại cây phân xanh phổ biến và phù hợp

Các loại cây phân xanh phổ biến và phù hợp

Việc lựa chọn đúng loại cây phân xanh sẽ quyết định lớn đến hiệu quả cải tạo đất và cung cấp dinh dưỡng.

3.1. Cây họ đậu

• Đặc điểm: Nổi bật nhất là khả năng cố định đạm từ không khí nhờ sự cộng sinh với vi khuẩn nốt sần ở rễ, làm giàu đạm tự nhiên cho đất.
• Các loại phổ biến ở Việt Nam: Muồng (các loại như muồng vàng, muồng hoa hòe), điền thanh (điền thanh hạt tròn, điền thanh hạt dài), đậu nho nhe, keo dậu, lạc dại (cỏ đậu), bèo hoa dâu (azolla), đậu triều, lục lạc sợi. Ví dụ, bèo hoa dâu được sử dụng rất phổ biến trong canh tác lúa nước để cung cấp đạm.
• Các loại phổ biến ở nơi khác: Cỏ ba lá (clover), đậu tằm (faba bean), đậu răng ngựa, đậu cánh chim (lupin).

3.2. Các loại cây khác

• Đặc điểm: Thường có sinh khối lớn, dễ trồng, phát triển nhanh, phù hợp để cung cấp lượng lớn chất hữu cơ cho đất.
• Các loại: Cỏ lào (còn gọi là cỏ cộng sản), cây quỳ dại (dã quỳ), bớp bớp (còn gọi là cây thù lù), lục bình (bèo tây), dã quỳ, lúa miến sorghum, cây kê millets, mù tạt, cải dầu, hướng dương, cỏ sả, cỏ voi, cỏ ruzi. Ví dụ, cây dã quỳ với sinh khối lớn thường được dùng để tủ gốc cho cây công nghiệp.

3.3. Tiêu chí lựa chọn cây phân xanh

• Phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng địa phương: Chọn cây có khả năng sinh trưởng tốt trong điều kiện cụ thể của vùng.
• Dễ trồng, sinh trưởng nhanh, sinh khối lớn: Ưu tiên những loại cây không đòi hỏi kỹ thuật chăm sóc phức tạp và cho năng suất sinh khối cao.
• Có khả năng cải tạo đất và cung cấp dinh dưỡng tốt: Tùy thuộc vào mục tiêu cải tạo đất.
• Ít bị sâu bệnh hại: Tránh chọn những loại cây dễ trở thành ký chủ của sâu bệnh có thể lây sang cây trồng chính.

4. Hướng dẫn sử dụng phân xanh hiệu quả

Hướng dẫn sử dụng phân xanh hiệu quả

Để phân xanh phát huy tối đa tác dụng, quý bà con cần chú ý đến thời điểm thu cắt và phương pháp sử dụng.

4.1. Thời điểm thu cắt và vùi vào đất

• Thời điểm thích hợp nhất là khi cây ra hoa rộ: Đây là giai đoạn cây phân xanh tích lũy được lượng sinh khối cao nhất và hàm lượng dinh dưỡng (đặc biệt là đạm) cũng ở mức tối ưu.
• Lúc này cây có sinh khối cao nhất và chưa hình thành hạt gây khó khăn cho vụ sau: Nếu để cây quá già, thân lá sẽ hóa gỗ, khó phân hủy và hạt có thể nảy mầm thành cây con không mong muốn ở vụ sau.
• Tránh thu cắt quá sớm (sinh khối thấp) hoặc quá muộn (khó phân giải): Thu hoạch đúng thời điểm giúp tối ưu hóa lợi ích từ phân xanh.

4.2. Các phương pháp sử dụng phổ biến

• Cày vùi trực tiếp vào đất: Đây là phương pháp đơn giản, thuận tiện, thường áp dụng khi thời vụ cho phép đất có thời gian để phân xanh phân hủy trước khi gieo trồng vụ mới. Cây phân xanh được cắt hoặc chặt nhỏ rồi cày lấp vào đất.
• Ủ hoai mục rồi bón: Áp dụng khi thời điểm thu hoạch cây phân xanh không trùng với vụ làm đất hoặc khi cần một lượng phân hữu cơ đã hoai mục để bón lót. Phân xanh được ủ cùng với các vật liệu hữu cơ khác (nếu có) cho đến khi hoai mục rồi mới đem bón.
• Trồng xen canh, gối vụ với cây trồng chính: Trồng cây phân xanh xen giữa các hàng cây trồng chính hoặc trồng gối vụ sau khi thu hoạch cây chính để che phủ đất và bổ sung dinh dưỡng.
• Tủ gốc, phủ luống cho cây lâu năm: Cây phân xanh được cắt và phủ lên gốc hoặc luống cây ăn quả, cây công nghiệp để giữ ẩm, hạn chế cỏ dại và từ từ phân hủy cung cấp dinh dưỡng.
• Làm thức ăn gia súc để lấy phân chuồng (cần chọn loại phù hợp): Một số loại cây phân xanh có giá trị dinh dưỡng cao có thể dùng làm thức ăn cho trâu, bò, dê, sau đó sử dụng phân chuồng để bón lại cho đất.

4.3. Lưu ý khi sử dụng

• Đảm bảo đất đủ ẩm và nhiệt độ thuận lợi cho quá trình phân giải: Độ ẩm và nhiệt độ thích hợp sẽ thúc đẩy hoạt động của vi sinh vật, giúp phân xanh phân hủy nhanh hơn.
• Cắt ngắn cây phân xanh trước khi vùi để tăng tốc độ phân hủy: Việc băm nhỏ thân lá giúp tăng diện tích tiếp xúc với vi sinh vật, đẩy nhanh quá trình phân giải.
• Lựa chọn phương pháp sử dụng phù hợp với loại cây trồng và điều kiện canh tác.
• Có thể kết hợp với phân bón hóa học với tỷ lệ hợp lý: Trong một số trường hợp, việc kết hợp phân xanh với một lượng nhỏ phân bón hóa học có thể giúp cây trồng phát triển tốt hơn, đặc biệt ở giai đoạn đầu.
• Đối với canh tác quy mô lớn, việc tích hợp phân xanh cần được xem xét trong tổng thể hệ thống: Điều này có thể liên quan đến việc sử dụng các công nghệ hiện đại như máy móc chuyên dụng để gieo trồng, thu cắt và vùi lấp cây phân xanh. Thậm chí, các giải pháp tiên tiến như máy bay phun thuốc của DigiDrone cũng có thể được ứng dụng hiệu quả cho các công đoạn như gieo hạt cây phân xanh trên diện rộng hoặc phun các chế phẩm sinh học hỗ trợ quá trình phân giải phân xanh, giúp tối ưu hóa thời gian và công sức cho bà con.

Xem thêm: Phương Pháp Bón Phân Cho Cây Gai Xanh Hiệu Quả, Tăng Năng Suất

Xem thêm: Phương Pháp Bón Phân Cho Cây Đậu Xanh Đạt Năng Suất Cao

5. So sánh phân xanh với phân bón hóa học

So sánh phân xanh với phân bón hóa học

Hiểu rõ sự khác biệt giữa phân xanh và phân bón hóa học sẽ giúp quý bà con có lựa chọn phù hợp cho đồng ruộng của mình.

5.1. Nguồn gốc và thành phần

• Phân xanh: Có nguồn gốc hoàn toàn từ thực vật, là một dạng phân bón hữu cơ. Phân xanh cung cấp một phức hợp các chất hữu cơ và dinh dưỡng đa dạng, bao gồm các nguyên tố đa, trung và vi lượng.
• Phân hóa học: Được sản xuất thông qua các quy trình tổng hợp hóa học hoặc khai thác từ khoáng chất tự nhiên. Phân hóa học thường chỉ cung cấp một hoặc một vài nguyên tố dinh dưỡng cụ thể (như N, P, K) ở dạng vô cơ, dễ hòa tan và cây dễ hấp thụ ngay.

5.2. Tác động lên đất và cây trồng

• Phân xanh: Tác động lâu dài và toàn diện. Phân xanh giúp cải tạo cấu trúc đất, làm đất tơi xốp, tăng khả năng giữ nước và dinh dưỡng, từ đó xây dựng độ phì nhiêu bền vững. Dinh dưỡng từ phân xanh được giải phóng từ từ, cung cấp cho cây trồng trong suốt quá trình sinh trưởng. Quan trọng hơn, phân xanh kích thích sự phát triển của hệ sinh vật đất có lợi.
• Phân hóa học: Cung cấp dinh dưỡng nhanh chóng cho cây, mang lại hiệu quả tức thời về năng suất. Tuy nhiên, phân hóa học không có tác dụng cải tạo đất. Việc lạm dụng phân hóa học trong thời gian dài có thể làm đất bị chai cứng, chua hóa, giảm hoạt động của vi sinh vật đất và mất cân đối dinh dưỡng.

5.3. Tác động môi trường và sức khỏe

• Phân xanh: Là giải pháp thân thiện với môi trường. Sử dụng phân xanh giúp giảm thiểu ô nhiễm nguồn nước và đất, không để lại tồn dư hóa chất độc hại trong nông sản, đảm bảo an toàn cho sức khỏe người tiêu dùng và người sản xuất.
• Phân hóa học: Nếu sử dụng không đúng cách, không cân đối, dư lượng phân bón hóa học có thể bị rửa trôi gây ô nhiễm nguồn nước mặt và nước ngầm (hiện tượng phú dưỡng hóa), ô nhiễm đất. Tồn dư hóa chất trong nông sản cũng là một vấn đề đáng lo ngại đối với sức khỏe cộng đồng.

6. Những câu hỏi thường gặp về phân xanh

Những câu hỏi thường gặp về phân xanh

Dưới đây là một số thắc mắc phổ biến mà DigiDrone thường nhận được từ quý bà con về việc sử dụng phân xanh:

• Phân xanh có thay thế hoàn toàn phân hóa học được không?
  Trong nhiều trường hợp, đặc biệt là với canh tác hữu cơ hoặc hướng tới nông nghiệp bền vững, phân xanh có thể đáp ứng phần lớn nhu cầu dinh dưỡng của cây và cải tạo đất hiệu quả. Tuy nhiên, để thay thế hoàn toàn phân hóa học cần có lộ trình và phụ thuộc vào loại đất, loại cây trồng cũng như mức độ thâm canh. Đôi khi, việc kết hợp hợp lý giữa phân xanh và một lượng nhỏ phân khoáng vẫn cần thiết để đạt năng suất tối ưu, đặc biệt trong giai đoạn chuyển đổi.
• Loại đất nào phù hợp nhất để trồng phân xanh?
  Hầu hết các loại đất đều có thể hưởng lợi từ việc trồng phân xanh. Đặc biệt, đất bạc màu, đất cát, đất sét nặng, đất bị thoái hóa do canh tác lâu dài hoặc lạm dụng hóa chất sẽ thấy rõ sự cải thiện khi được bổ sung phân xanh.
• Thời gian phân giải của phân xanh trong đất là bao lâu?
  Thời gian phân giải của phân xanh phụ thuộc vào nhiều yếu tố như loại cây phân xanh (thân mềm hay thân gỗ, tỷ lệ C/N), điều kiện thời tiết (nhiệt độ, độ ẩm), đặc tính đất và hoạt động của vi sinh vật. Thông thường, các loại cây thân mềm, giàu đạm sẽ phân hủy nhanh hơn, có thể từ vài tuần đến 2-3 tháng. Các loại cây thân gỗ hơn sẽ cần thời gian lâu hơn.
• Có thể sử dụng cây cỏ dại làm phân xanh không?
  Hoàn toàn có thể. Nhiều loại cỏ dại có sinh khối lớn và chứa nhiều dinh dưỡng. Tuy nhiên, cần lưu ý chỉ sử dụng những loại cỏ chưa ra hoa hoặc hình thành hạt để tránh chúng phát tán và trở thành vấn đề ở vụ sau. Nên ưu tiên các loại cỏ không có khả năng tái sinh mạnh từ thân, rễ.
• Làm thế nào để ủ phân xanh tại nhà?
  Để ủ phân xanh tại nhà, bà con có thể thực hiện theo các bước đơn giản:
  1. Thu gom cây phân xanh (và các vật liệu hữu cơ khác như rơm rạ, lá cây, phân chuồng nếu có).
  2. Băm nhỏ cây phân xanh để tăng tốc độ phân hủy.
  3. Trộn đều các nguyên liệu. Có thể bổ sung thêm một ít vôi bột (nếu nguyên liệu quá chua) hoặc chế phẩm vi sinh để thúc đẩy quá trình ủ.
  4. Đánh thành đống hoặc cho vào hố ủ, đảm bảo độ ẩm khoảng 50-60% (bóp nhẹ thấy nước rịn ra kẽ tay là được).
  5. Đậy kín đống ủ bằng bạt hoặc bùn ao để giữ nhiệt và ẩm.
  6. Định kỳ (khoảng 2-3 tuần/lần) đảo trộn để cung cấp không khí và giúp phân hủy đều.
     Sau khoảng 2-3 tháng (tùy điều kiện), phân xanh sẽ hoai mục và có thể sử dụng.

Qua những thông tin chi tiết trên, có thể khẳng định rằng phân xanh chính là một giải pháp "vàng" cho nền nông nghiệp hiện đại, vừa giúp cải tạo đất hiệu quả, tăng năng suất cây trồng một cách bền vững, vừa thân thiện với môi trường. 

DigiDrone tự hào đồng hành cùng bạn trên hành trình phát triển nông nghiệp bền vững. Hãy liên hệ với DigiDrone để được tư vấn và trải nghiệm những công nghệ nông nghiệp tiên tiến nhất, góp phần nâng tầm nền nông nghiệp Việt Nam.

Thông tin liên hệ:

• CÔNG TY CỔ PHẦN CÔNG NGHỆ DIGIDRONE VIỆT NAM
• Địa chỉ: Đường Võ Văn Kiệt, Khóm 3, Thị trấn Tràm Chim, Tam Nông, Đồng Tháp
• Điện thoại: 0968 66 88 99
• Fanpage: https://www.facebook.com/digidronevietnam
• Email: contact@digidrone.vn